Wczoraj Wójt gminy Brójce Radosław Agaciak poinformował mnie, że przyznano 400.000 złotych (Rządowy Fundusz Ochrony Zabytków) na ratowanie budynku byłej szkoły ewangelickiej w Bukowcu przy skrzyżowaniu ulic Dolnej i Górnej! Jest to dla mnie bardzo ważna i miła mi informacja. Od wielu lat zabiegałem o remont tego zabytkowego obiektu z 1918 roku. Niestety, koszty całkowitego remontu przekraczają milion złotych, a przy potrzebach rozwijającej się naszej gminy było to nie realne.
Nasza gmina jest bardzo uboga w zabytki, dlatego jest to ostatni dzwonek na ratowanie zabytków które przetrwały okres wojen i stalinowskich czasów.
Otrzymana dotacja wystarczy na wymianę dachu, co zabezpieczy budynek przed zalewaniem ścian i stropów przez wodę deszczowa. Reszta pieniędzy przeznaczona zostanie na częściowe osuszenie fundamentów.
W tym miejscu chciałbym podziękować Wójtowi jak i pracownikom Urzędu za zaangażowanie i dobrze napisany wniosek na pozyskanie tych funduszy!
Zapraszam czytelników do zapoznania się historią tego budynku jak i kościoła który został zburzony w latach 50/60 ubiegłego wieku:
Pierwszy kościół ewangelicki (lub po prostu dom modlitwy) w Bukowcu został zbudowany już w 1808 roku, pięć lat po założeniu kolonii. Kres jego istnienia przyniosła I wojna światowa. 8 grudnia 1914 roku świątynię zniszczyły wycofujące się wojska rosyjskie; w ogniu stanęło też ponad osiemdziesiąt domów mieszkańców Bukowca.
Do odbudowy świątyni przystąpiono jeszcze przed końcem wojny – 15 lipca 1917 roku położono kamień węgielny, a dokładnie w trzecią rocznicę zniszczenia starego kościoła, nowy budynek został oddany wiernym. Obok wzniesiono też szkołę z mieszkaniem dla nauczyciela i połączono z budynkiem kościelnym. Tak szybka odbudowa były możliwa dzięki determinacji mieszkańców (pod przewodnictwem sołtysa wsi Aleksandra Eglera) oraz wsparciu licznych organizacji i instytucji, przede wszystkim rządu Niemiec. Ogromną rolę odegrało założone w marcu 1916 roku stowarzyszenie „Deutsche Verein, Haupstitz in Lodz” o wyraźnie nacjonalistycznym charakterze. Jej celem była promocja niemieckiej kultury i oświaty; dbało też o zabezpieczenie i wzmocnienie niemieckiej własności na ziemiach polskich. Ponieważ działalność „Deutsche Verein” była zbieżna z polityką władz okupacyjnych, rząd niemiecki udzielał jej finansowego wsparcia. Pomoc dla kolonistów z Bukowca okazało też Stowarzyszenie Gustawa Adolfa z Lipska, na czele z jej przewodniczącym, profesorem Franzem Rendtorffem. Do dziś działalność stowarzyszenia skupia się na pomocy dla ewangelickich kościołów mniejszościowych na świecie. Wsparcia dla odbudowy świątyni w Bukowcu udzielił też warszawski Konsystorz ewangelicko-augsburski. Duże, choć niedookreślone znaczenie miała też pomoc protestanckiego teologa Paula Althausa, w latach 1915–19 pełniącego rolę kapelana w szpitalu polowym w Łodzi (duchowny znany był z nacjonalistycznych poglądów).
Znany z kilku fotografii budynek kościoła zachwyca swoją powściągliwą elegancją. Wzniesiona na planie prostokąta budowla przykryta jest wysokim, dwuspadowym dachem i zwieńczona czworokątną, drewnianą wieżą. Ściany boczne wypełniają dwa rzędy okien; dolne są prostokątne, górne – półkoliście zamknięte. Wejście do świątyni znajduje się w przylegającym do frontowej ściany przedsionku (zawierającym też schody prowadzące na empory). Przy drzwiach umieszczona była tablica z tekstem Am 8. Dezember 1914 von den Russen zerstört, von der Gemeinde mit Hilfe der deutschen Verwaltung größer und schöner wieder aufgebaut („Zniszczony przez Rosjan 8 grudnia 1914 roku, ponownie odbudowany przez miejscową społeczność i niemiecką administrację, jeszcze większy i piękniejszy”).
Wraz z wzniesioną obok szkołą, kościół tworzył spójne założenie architektoniczne. Autorem projektu świątyni miał być nieznany z imienia architekt Schräder (Wilhelm?), mający uprawnienia architekta państwowego (Regierungsbaumeister). Było to najwyższe rangą stanowisko w niemieckiej administracji budowlanej. Realizacji prac podjęła się łódzka firma Alexandra Arndta.
Uroczystość konsekracji kościoła i szkoły (8 grudnia 1917 roku) uświetniła obecność wielu osób – zarówno duchownych jak i przedstawicieli władzy. Wśród gości był m.in. łódzki pastor Rudolf Gundlach, czy wspomniany kapelan Paul Althaus. Ciekawostką jest, że założyciel „Deutsche Verein” Adolf Eichler, z okazji oddania świątyni do użytku, opublikował pamiątkową broszurę.
Kres istnienia kościoła w Bukowcu przypomina historię wielu innych wiejskich świątyń ewangelickich. Opuszczony i nieużytkowany budynek rozebrano w latach 50-tych lub 60-tych XX wieku. Dziś nie ma po nim żadnego śladu. W niemal niezmienionej postaci zachował się jedynie gmach dawnej szkoły. [2018]
---------------------------------------------------------------------------------------------
Gestern teilte mir der Bürgermeister der Gemeinde Brójce, Radosław Agaciak, mit, dass 400.000 Zloty (staatlicher Denkmalschutzfonds) für die Rettung des Gebäudes der ehemaligen evangelischen Schule in Bukowiec an der Kreuzung der Straßen Dolna und Górna bewilligt wurden! Das ist eine sehr wichtige und erfreuliche Nachricht für mich. Ich setze mich seit vielen Jahren für die Renovierung dieses historischen Gebäudes aus dem Jahr 1918 ein. Leider übersteigen die Kosten für die Gesamtrenovierung eine Million Zloty, was angesichts der Bedürfnisse unserer sich entwickelnden Gemeinde unrealistisch war.
Unsere Gemeinde ist sehr arm an Denkmälern, daher ist dies der letzte Aufruf, Denkmäler zu retten, die die Kriege und die stalinistische Ära überlebt haben.
Der Zuschuss, den wir erhalten haben, wird ausreichen, um das Dach zu ersetzen, das das Gebäude vor Regenwasser schützt, das die Wände und Decken überflutet. Der Rest des Geldes wird für die teilweise Trockenlegung der Fundamente verwendet.
An dieser Stelle möchte ich dem Bürgermeister und den Mitarbeitern des Amtes für ihr Engagement und den gut ausgearbeiteten Antrag auf diese Mittel danken!
Ich lade die Leser ein, mehr über die Geschichte dieses Gebäudes und der Kirche zu erfahren, die in den 1950/60er Jahren abgerissen wurde:
Die erste evangelische Kirche (oder einfach nur ein Gotteshaus) in Bukowiec wurde bereits 1808, fünf Jahre nach der Gründung der Kolonie, errichtet. Das Ende ihrer Existenz wurde durch den Ersten Weltkrieg herbeigeführt. Am 8. Dezember 1914 wurde das Gotteshaus von sich zurückziehenden russischen Truppen zerstört; mehr als achtzig Häuser der Einwohner von Bukowiec fingen ebenfalls Feuer.
Der Wiederaufbau des Gotteshauses begann noch vor Kriegsende - am 15. Juli 1917 wurde der Grundstein gelegt, und genau am dritten Jahrestag der Zerstörung der alten Kirche wurde das neue Gebäude den Gläubigen übergeben. Auch eine Schule mit Lehrerwohnung wurde nebenan gebaut und mit dem Kirchengebäude verbunden. Der rasche Wiederaufbau war dank der Entschlossenheit der Einwohner (unter der Leitung des Bürgermeisters Alexander Egler) und der Unterstützung zahlreicher Organisationen und Institutionen, vor allem der deutschen Regierung, möglich. Der im März 1916 gegründete "Deutsche Verein, Haupstitz in Lodz", der eindeutig nationalistisch geprägt war, spielte eine große Rolle. Sein Ziel war es, die deutsche Kultur und Bildung zu fördern; er kümmerte sich auch um die Sicherung und Stärkung des deutschen Eigentums in den polnischen Gebieten. Da sich die Aktivitäten des "Deutschen Vereins" mit der Politik der Besatzungsbehörden deckten, wurde er von der deutschen Regierung finanziell unterstützt. Auch der Gustav-Adolf-Verein Leipzig mit seinem Vorsitzenden Professor Franz Rendtorff an der Spitze unterstützte die Kolonisten von Bukowiec. Bis heute konzentriert sich die Tätigkeit des Vereins auf die Unterstützung evangelischer Minderheitskirchen in aller Welt. Unterstützung beim Wiederaufbau der Kirche in Bukowiec leistete auch das Warschauer Evangelisch-Augsburgische Konsistorium. Die Hilfe des evangelischen Theologen Paul Althaus, der 1915-19 als Kaplan in einem Feldlazarett in Lodz diente (der Geistliche war für seine nationalistischen Ansichten bekannt), war ebenfalls von großer, wenn auch nicht näher bezeichneter Bedeutung.
Das aus mehreren Fotografien bekannte Kirchengebäude besticht durch seine schlichte Eleganz. Das auf einem rechteckigen Grundriss errichtete Gebäude wird von einem hohen Satteldach bedeckt und von einem viereckigen Holzturm gekrönt. Die Seitenwände sind mit zwei Fensterreihen gefüllt, die unteren sind rechteckig, die oberen halbkreisförmig geschlossen. Der Eingang zur Kirche befindet sich in der Vorhalle an der Stirnwand (in der sich auch die Treppe zu den Emporen befindet). Neben der Tür befand sich eine Tafel mit dem Text Am 8. Dezember 1914 von den Russen zerstört, von der Gemeinde mit Hilfe der deutschen Verwaltung größer und schöner wieder aufgebaut".
Zusammen mit der nebenan errichteten Schule bildete die Kirche ein zusammenhängendes architektonisches Ensemble. Der Verfasser des Entwurfs für das Gotteshaus soll der namentlich nicht bekannte Architekt Schräder (Wilhelm?) gewesen sein, der den Titel eines Regierungsbaumeisters trug. Dies war die höchste Position in der deutschen Bauverwaltung. Die Arbeiten wurden von der Firma Alexander Arndt in Lodz ausgeführt.
Die Einweihungsfeier der Kirche und der Schule (8. Dezember 1917) wurde durch die Anwesenheit zahlreicher Personen - sowohl Geistliche als auch Vertreter der Regierung - geehrt. Zu den Gästen gehörten der Lodzer Pfarrer Rudolf Gundlach und der bereits erwähnte Kaplan Paul Althaus. Interessant ist, dass der Gründer des "Deutschen Vereins", Adolf Eichler, anlässlich der Inbetriebnahme der Kirche eine Festschrift herausgab.
Das Ende der Kirche in Bukowiec ähnelt der Geschichte vieler anderer evangelischer Landkirchen. Das verlassene und nicht mehr genutzte Gebäude wurde in den 1950er oder 1960er Jahren abgerissen. Heute gibt es keine Spur mehr davon. Nur das ehemalige Schulgebäude ist in nahezu unveränderter Form erhalten geblieben. [2018]
.jpg)
Kościół i szkoła w Bukowcu. Źródło: Neuer Hausfreund: Evangelisch-Lutherischer Volks-Kalender für das Jahr 1919, Łódź 1917
.jpg)
.jpg)