Fotografem, który zrobił to zdjęcie był Chaim Zandman, który był właścicielem "MODERNE" w Gąbinie.
Gąbin – miasto w Polsce w województwie mazowieckim, w południowej części powiatu płockiego, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Gąbin. Miasto położone jest nad rzeką Nidą, niedaleko Wisły, w odległości około 100 km od Warszawy i Łodzi. Krzyżują się tu drogi wojewódzkie z Płocka i Żychlina oraz z Łącka i Sochaczewa. Wikipedia
Pod skanami zdjęć bardzo ciekawe informacje o społeczności żydowskiej w Gąbinie, znaleziono pod:
* - Historia społeczności | Wirtualny Sztetl
https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/g/...gabin/99-historia.../137287-historia-spoleczno..
* - W końcu XIX i początkach XX w. wśród
ludności żydowskiej rozprzestrzeniały się informacje o możliwości
emigracji do Ameryki. Zajmował się tym Abram Moserban, który czerpał z
tego dochody. Zachęceni mieszkańcy Gąbina i okolicznych wsi zlecali mu,
za stosowna opłatą, zorganizowanie wyprawy za ocean.
30 kwietnia 1882 r. doszło do bijatyki
między Żydami a Polakami. Powodu dostarczyła kłótnia dwóch kupców:
Polaka i Żyda. Przerodziła się ona w walkę uliczną, w czasie której na
ulicach powybijano szyby w kilkudziesięciu domach i sklepach. Ciężko
pobito 6 osób. Dopiero przybycie oddziału wojska uspokoiło nastroje.
Aresztowano 16 uczestników zajść.
W 1908 r. rozpoczęto remont synagogi,
który trwał do 1911 r. W roku tym wybrano także nowego rabina. Został
nim Lejb Złotnik. W czasie I wojny światowej utworzono w 1914 r. Komitet
Obywatelski. W 15 osobowym gremium znalazło się 6 Polaków, 5 Żydów i 4
Niemców.
W okresie
międzywojennym większość Żydów trudniła się drobnym handlem, handlem
domokrążnym i rzemiosłem. Byli właścicielami małych sklepów i kramów,
gdzie sprzedawali płótno, galanterię, skóry, buty i produkty spożywcze.
Na ogólną liczbę 488 gąbińskich rzemieślników, 198 było Żydami. W 1935
r. w Gąbinie działało 65 krawców żydowskich, 15 kamaszników, 25 szwaczek
i hafciarek, 7 kapeluszników, 28 szewców, 5 ślusarzy, 10 blacharzy, 4
stolarzy, 4 murarzy, 5 fryzjerów, 5 piekarzy oraz 14 rzeźników. Kilku
Żydów utrzymywało się z usług transportowych (właściciele wozów,
tragarze). Robotnicy żydowscy pracowali w zakładach rzemieślniczych na
terenie miasta, m. in. garbarniach i zakładach szewskich. Sezonową formą
zarobku były usługi świadczone letnikom, coraz chętniej spędzającym
wakacje w Gąbinie. Powstało wówczas kilka pensjonatów. W miesiącach
letnich rosły także dochody sklepów spożywczych. W 1922 r. 129
rzemieślników żydowskich zorganizowało się w Zrzeszenie, które posiadało
kilka oddziałów według typu zajęcia. Oddział krawiecki został utworzony
w 1933 r., oddział kamaszników – w 1935 r. Następnie powstały także
oddziały ślusarzy i blacharzy oraz rzeźników i piekarzy. Z inicjatywy
Zrzeszenia w 1931 r. utworzono Bank Rzemieślników i Drobnych Kupców,
którego kapitał zakładowy wyniósł 10 000 zł. Również w 1922 r. powstało
Zrzeszenie Drobnych Kupców i Handlowców, posiadające 92 członków. W 1927
r. powstała Bezprocentowa Kasa Pożyczkowa Gemiles Chesed, która
udzielała ok. 700 pożyczek rocznie ubogim rzemieślnikom i drobnym
przedsiębiorcom. W tym samym roku powstał także Bank Ludowy z kapitałem
zakładowym 17 tys. zł.
W okresie
wielkiego kryzysu, w latach 1928–1930, pogorszyła się sytuacja
materialna wielu gąbińskich Żydów, do tego stopnia, że społeczność
żydowską dotknął głód. Ubogim i potrzebującym z pomocą przychodziły
żydowskie organizacje samopomocowe, m.in. powstałe w 1923 r. „Bejt
Lechem” (zajmujące dożywianiem ubogich) oraz działające od 1926 r.
„Linas Ha-Cedek” (niosące pomoc medyczną biednym Żydom). Kryzys i
związane z nim bezrobocie wpłynęły na emigrację znacznej liczby
gąbińskich Żydów. W latach 1920–1935 do Stanów Zjednoczonych wyjechało
47 rodzin oraz 127 pojedynczych osób, a 3 rodziny i 31 osób wyemigrowały
do Palestyny.
W okresie
międzywojennym gąbińscy Żydzi prowadzili ożywioną działalność
polityczną, społeczną oraz kulturalną. W mieście powstały oddziały
partii związanych z ruchem syjonistycznym – Organizacji Syjonistycznej
(syjoniści ogólni), Mizrachi (syjonistów-ortodoksów) oraz Poalej Syjon
(syjonistów-socjalistów). Młodzi Żydzi zrzeszali się w skautowskich
organizacjach syjonistycznych, m.in. w Ha-Szomer ha-Cair, znajdującej
się pod wpływami syjonistów ogólnych, czy Ha-Szomer ha-Dati –
organizacji młodych mizrachistów. Kobiety wstępowały do działającego w
Gąbinie od 1934 r. oddziału Międzynarodowego Zrzeszenia Kobiet
Żydowskich (Women International Zionist Organization – WIZO). Ortodoksi
skupieni byli w Agudzie, a żydowscy socjaliści w Bundzie. O poparciu
społecznym dla poszczególnych partii mogą świadczyć wyniki wyborów do
zarządu Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gąbinie w 1931 r., w których
syjoniści zdobyli 3 mandaty, rzemieślnicy – 4, a Aguda – 1 mandat.
W omawianym
okresie dzieci żydowskiej uczyły się w chederach u prywatnych
nauczycieli – mełamedów oraz w szkole działającej przy gminie i przez
nią subsydiowanej – Talmud-Torze. Uruchomiono także kursy wieczorowe dla
młodzieży pracującej, gdzie nauczano języka hebrajskiego oraz historii
Żydów. Kursy te były dofinansowywane przez gminę. Próby założenia
nowoczesnej szkoły w Gąbinie zakończyły się fiaskiem. Szkoły tego typu
działały przez krótki czas, a o ich zamknięciu decydowała trudna
sytuacja finansowa rodziców. Z tych samych powodów w 1926 r. zamknięta
została, założona przez syjonistów szkoła „Tarbut”, a w 1933 r. klub dla
dzieci prowadzony przez WIZO. W mieście działały dwie biblioteki:
syjonistyczna (dysponująca zbiorem 3 tys. woluminów w języku jidysz,
hebrajskim i polskim) oraz bundowska (posiadająca 2,7 tys. książek),
przy której działało także kółko dramatyczne i literackie. W Gąbinie
działało również kilka klubów sportowych, m.in. Makabi (od 1921 r.) oraz
Ha-Poel (od 1935 r.).
Narastający w
latach 30. XX w. kryzys ekonomiczny wpłynął na zubożenie gąbińskiej
gminy. Z jednej strony znaczna część żydowskich rodzin opuściła miasto, z
drugiej kurcząca się gmina musiała utrzymywać rzesze ubogich. W efekcie
zmniejszył się jej budżet, a wzrosły wydatki na pomoc społeczną. W 1930
r. z budżetu wynoszącego 37 267 zł na pomoc ubogim przeznaczono 1700
zł. W 1935 r. budżet wyniósł 26 138 zł, a na pomoc społeczną przekazano
kwotę 2600 zł. W 1935 r. z pomocy kasy gminy na święto Pesach
skorzystało 130 osób.
Po wybuchu II wojny światowej rozpoczęły
się prześladowania ludności żydowskiej. 25 września 1939 r. Niemcy
zgromadzili na Nowym Rynku żydowskich mężczyzn. Zostali oni brutalnie
pobici. W tym samym czasie, Niemcy podpalili synagogę. Spłonęła także
część dzielnicy żydowskiej.
W sierpniu 1941 r. utworzono getto w
rejonie tzw. „Budek” i ul. Kilińskiego. Przebywało w nim około 2100
osób. Zostało ono zlikwidowane w kwietniu 1942 roku. W trakcie
likwidacji zastrzelono 12 osób. Około 300 mężczyzn wywieziono do
Gostynina i Konina. Pozostałych wywieziono do obozu zagłady w Chełmnie
nad Nerem i zamordowano. Całkowitemu zniszczeniu uległ cmentarz
żydowski.
Po zakończeniu działań wojennych w
Gąbinie powstał Komitet Żydowski, w którym zarejestrowały się 23 osoby.
Dalsze losy Żydów z Gąbina są nieznane. Można przypuszczać, że większość
ocalonych w kolejnych latach opuściła Polskę
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz