Moja korespondencja z Bettine trwa, jest naprawdę intensywna i owocna! Dzisiejszy e-mail z opisem swojej rodziny sprawiła mi wielką przyjemność, także zgoda na jej opublikowanie! Nie pozostaje w takim razie nic innego jak czytanie:
Emigracja rodziny Jacoba Friedricha Desselbergera do Prus Południowych
Jacob Friedrich Desselberger był najstarszym dzieckiem piekarza Jacoba Friedricha i jego żony Ewy. Urodził się w Kleinaspach w Wirtembergii w 1773 roku. Jego dziadek, pradziadek i prapradziadek byli nauczycielami w tej miejscowości. Znanych jest pięcioro rodzeństwa, z których dwie siostry i jeden brat osiągnęli pełnoletność.
W 1796 r. Jacob Friedrich ożenił się z córką karczmarza z pobliskiego Almersbach (dziś Allmersbach am Weinberg), Anną Dorotheą Föll, urodzoną w 1777 r. Jacob Friedrich i Anna Dorothea mieli dwóch synów: Georga Martina w 1797 r. i Jacoba Friedricha w 1802 r. Dwie córki, Christina Magdalena i Catharina Dorothea, urodzone w 1798 i 1800 r., zmarły już w 1801 r. w Kleinaspach.1
W 1803 r. Jacob Friedrich Desselberger wyemigrował z Kleinaspach do Prus Południowych wraz z żoną i dwoma synami - jeden miał około 5 lat, drugi był niemowlęciem. Miał 30 lat, gdy wraz z rodziną wyruszył w długą podróż do ziemi obiecanej. Werbownicy króla pruskiego, którzy starali się pozyskać kolonistów dla Prus Południowych, obiecywali pieniądze na podróż, opłaty za karczowanie ziemi, racje żywnościowe do czasu uzyskania niezależności ekonomicznej, zwolnienie z podatków na okres do sześciu lat oraz zwolnienie ze służby wojskowej dla kolonistów i ich synów-emigrantów, a także budowę budynków mieszkalnych i gospodarczych, studni i rowów melioracyjnych na koszt państwa, pieniądze na narzędzia rolnicze, nasiona i zwierzęta gospodarskie.2
Jakie były motywy opuszczenia domu? Można przypuszczać, że istotną rolę odegrała sytuacja społeczna w Księstwie Wirtembergii. A dlaczego celem były Prusy Południowe? Aby to lepiej zrozumieć, najpierw kilka informacji o Księstwie Wirtembergii pod koniec XVIII wieku oraz o historii Polski w XVIII/XIX wieku.
Księstwo Wirtembergii
Ludność Księstwa Wirtembergii była bardzo obciążona wojnami koalicyjnymi (wojny między Francją a różnymi mocarstwami europejskimi trwające od 1792 do 1815 r.). Ludność musiała kwaterować oddziały wojskowe, dbać o ich utrzymanie i płacić podatki. W wyniku tego ludność bardzo ucierpiała.3
Prusy Południowe
Prusy Południowe były prowincją państwa pruskiego, która istniała w latach 1793-1807. Powstało na części terenów utworzonych w czasie II i III rozbioru Polski. Zdecydowana większość ludności mówiła po polsku.
W latach 1798-1806 król pruski Fryderyk Wilhelm III zachęcał do imigracji niemieckiej (niepruskiej) na te tereny. Wykorzystał sytuację w południowych Niemczech i kazał emigrantom zwerbowanym w Wirtembergii osiedlać się w południowych Prusach.
Główną rolę odegrał w tym Friedrich Magnus von Nothardt. Od 1798 r. do śmierci pod koniec 1804 r. kierował werbunkiem kolonistów do Prus Południowych, odegrał decydującą rolę w opracowaniu warunków osiedlenia oraz w opracowywanym od 1799 r. planie werbunku kolonistów. W latach 1800-1802 pracował jako publicysta w południowych Niemczech, gdzie prowadził stałe biuro publicystyczne w Öhringen koło Heilbronn.4
Czy ruchy wojsk i konflikty zbrojne, które w latach 90. dotknęły także rejon Stuttgartu, miały wpływ na emigrację Jacoba Friedricha Desselbergera i jego rodziny? Od 1794 r. ludność Kleinaspach ponosiła również duże obciążenia związane z kwaterowaniem żołnierzy, wypłacaniem żołdu i świadczeń w naturze dla przechodzących wojsk.5 Jako syn piekarza, Jacob Friedrich musiał się z tym zmierzyć w szczególny sposób. Czy w tym kontekście dla Jakuba Fryderyka ważne było również uniknięcie obowiązkowej służby wojskowej, która obowiązywała w Księstwie Wirtembergii? Przejęcie piekarni po ojcu nie było dla niego możliwe, ponieważ jego ojciec miał dopiero około 50 lat.
Czy Jacob Friedrich już wcześniej pracował w rolnictwie i dzięki temu mógł zdobyć wiedzę, która pozwoliłaby mu na prowadzenie własnego gospodarstwa?
Rodzina Desselbergerów sama rekrutowała się jako koloniści do Prus Południowych. Rodzina otrzymała miejsce osiedlenia w kolonii Neu-Württemberg (Tkaczewska Góra), około 30 km na północny wschód od Łodzi. Po pierwszych wykarczowaniach okazało się, że gleba jest wyjątkowo piaszczysta.6 Ze względu na słabe gleby wiele rodzin, które początkowo chciały się tu osiedlić, zrezygnowało z projektu i nalegało na przeniesienie w inne miejsce. Czternastu rodzinom zaoferowano wschodni brzeg rzeki Miazgi.7 Jesienią 1804 r. koloniści ci przybyli na nowe miejsce osiedlenia. Tam również warunki nie były dobre, tak że tylko osiem rodzin chciało się tu osiedlić, wśród nich Jacob Friedrich. Jego rodzinie przydzielono 60 akrów przeciętnej ziemi. 8
Warunki panujące w osadzie, którą na prośbę osadników nazwano Grünberg, były trudne. W pierwszym i drugim roku osadnicy musieli spędzić zimę w szałasach awaryjnych. Jesienią 1805 r. administracja, Wydział Kameralny w Warszawie, zawarła umowę z budowniczym na budowę domów mieszkalnych i stodół ze stajniami dla kolonistów w Grünbergu. 9
We wrześniu 1806 r. Wydział Kameralny w Warszawie zawarł ze wszystkimi Grünbergami umowy akceptacyjne, na podstawie których Ministerstwo Finansów miało wyemitować obligacje z odsetkami spadkowymi. Ministerstwo Finansów odmówiło, ponieważ władze administracyjne w Warszawie chciały przyznać Grünbergom sześć lat wolnizny, wbrew nowym, gorszym warunkom osiedlenia, oraz ustaliły zbyt niski czynsz gruntowy.10
W tych trudnych warunkach w 1805 r. przyszła na świat Katharina Dorothea Desselberger.11
1 Landeskirchliches Archiv Stuttgart, Dekanat Backnang, Kleinaspach, Mischbuch 1762-1819
2 Otto Heike, 150 Jahre Schwabensiedlungen in Polen, Leverkusen 1979, s. 7 i nast.
3 Ute Planert, Der Mythos vom Befreiungskrieg, Frankreichs Kriege und der deutsche Süden. Alltag, Wahrnehmung, Deutung (1792-1841), Paderborn 2007
4 Otto Heike, 150 Jahre Schwabensiedlungen in Polen, s. 5 i nast.
5 Ludwig Vogelmann, Zur Geschichte von Kleinaspach, Marbach 1934, S. 61 i nast.
6 Michael Schmit, Mundart und Siedlungsgeschichte der schwäbisch-rheinfränkischen Dörfer bei Litzmannstadt, Marburg 1942, s. 239
7 Otto Heike, 150 Jahre Schwabensiedlungen in Polen, s. 143
8 Ibid. S 127 i nast.
9 Michael Schmit, Mundart und Siedlungsgeschichte der schwäbisch-rheinfränkischen Dörfer bei Litzmannstadt, s. 236 ff.
10 Ibd. s. 243
11 Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Gałkowie
Meine Korrespondenz mit Bettine geht weiter, sie ist wirklich intensiv und fruchtbar! Die heutige E-Mail mit der Beschreibung ihrer Familie hat mich sehr gefreut, auch die Erlaubnis, sie zu veröffentlichen! In diesem Fall bleibt uns nichts anderes übrig als zu lesen:
Auswanderung der Familie von Jacob Friedrich Desselberger nach Südpreußen
Jacob Friedrich Desselberger war das älteste Kind des Bäckers Jacob Friedrich und seiner Frau Eva. Er wurde 1773 in Kleinaspach in Württemberg geboren. Sein Großvater, Urgroßvater und Ururgroßvater waren alle Lehrer im Dorf. Es sind fünf Geschwister bekannt, von denen zwei Schwestern und ein Bruder volljährig wurden.
1796 heiratete Jacob Friedrich die Tochter eines Gastwirts aus dem nahen Almersbach (heute Allmersbach am Weinberg), Anna Dorothea Föll, geboren 1777. Jacob Friedrich und Anna Dorothea hatten zwei Söhne, Georg Martin 1797 und Jacob Friedrich 1802. Zwei Töchter, Christina Magdalena und Catharina Dorothea, geboren 1798 und 1800, starben bereits 1801 in Kleinaspach.1
Im Jahr 1803 Jacob Friedrich Desselberger wanderte mit seiner Frau und zwei Söhnen - einer war etwa 5 Jahre alt, der andere ein Säugling - aus Kleinaspach nach Südpreußen aus. Er war 30 Jahre alt, als er sich mit seiner Familie auf die lange Reise in das gelobte Land machte. Die Anwerber des Königs von Preußen, die versuchten, Kolonisten für Südpreußen anzuwerben, versprachen Geld für die Reise, Gebühren für die Urbarmachung von Land, Verpflegung bis zur wirtschaftlichen Unabhängigkeit, Steuerbefreiung für bis zu sechs Jahre und Befreiung vom Militärdienst für die Kolonisten und ihre zugewanderten Söhne sowie den Bau von Wohn- und Wirtschaftsgebäuden, Brunnen und Entwässerungsgräben auf Staatskosten, Geld für landwirtschaftliche Geräte, Saatgut und Vieh.2
Was waren die Beweggründe für das Verlassen der Heimat? Es ist davon auszugehen, dass die soziale Situation im Herzogtum Württemberg eine wichtige Rolle spielte. Und warum war Südpreußen das Ziel? Um dies besser zu verstehen, zunächst einige Informationen über das Herzogtum Württemberg am Ende des 18. Jahrhunderts und über die polnische Geschichte im 18. und 19.
Herzogtum Württemberg
Die Bevölkerung des Herzogtums Württemberg war durch die Koalitionskriege (Kriege zwischen Frankreich und verschiedenen europäischen Mächten, die von 1792 bis 1815 dauerten) stark belastet. Die Bevölkerung musste Truppen einquartieren, für deren Unterhalt sorgen und Steuern zahlen. Infolgedessen litt die Bevölkerung stark.3
Südpreußen
Südpreußen war eine Provinz des preußischen Staates, die zwischen 1793 und 1807 auf einem Teil der während der Zweiten und Dritten Teilung Polens geschaffenen Gebiete bestand. Die große Mehrheit der Bevölkerung sprach Polnisch.
Zwischen 1798 und 1806 förderte der preußische König Friedrich Wilhelm III. die deutsche (nicht-preußische) Einwanderung in dieses Gebiet. Er nutzte die Situation in Süddeutschland aus und ließ in Württemberg angeworbene Auswanderer in Südpreußen ansiedeln.
Friedrich Magnus von Nothardt spielte dabei eine wichtige Rolle. Von 1798 bis zu seinem Tod Ende 1804 leitete er die Anwerbung von Kolonisten in Südpreußen, war maßgeblich an der Ausarbeitung der Ansiedlungsbedingungen und an dem seit 1799 erstellten Plan zur Anwerbung von Kolonisten beteiligt. Von 1800 bis 1802 war er als Publizist in Süddeutschland tätig, wo er in Öhringen bei Heilbronn ein ständiges Publizistenbüro unterhielt.4
Haben die Heeresbewegungen und kriegerischen Auseinandersetzungen, die in den 1790er Jahren auch den Stuttgarter Raum betrafen, die Auswanderung von Jacob Friedrich Desselberger und seiner Familie beeinflusst? Auch die Kleinaspacher Bevölkerung trug ab 1794 eine schwere Last, indem sie Soldaten einquartierte und deren Sold und Naturalien an durchziehende Truppen zahlte.5 Als Bäckerssohn musste Jacob Friedrich dies in besonderer Weise bewältigen. War es in diesem Zusammenhang auch wichtig für Jacob Friedrich, sich der im Herzogtum Württemberg obligatorischen Wehrpflicht zu entziehen? Die Bäckerei von seinem Vater zu übernehmen, kam für ihn nicht in Frage, da dieser erst etwa 50 Jahre alt war.
Hatte Jacob Friedrich bereits in der Landwirtschaft gearbeitet und sich so das Wissen angeeignet, das es ihm ermöglichen würde, seinen eigenen Hof zu führen?
Die Familie Desselberger rekrutierte sich als Kolonisten in Südpreußen. Die Familie erhielt einen Siedlungsplatz in der neuwürttembergischen Kolonie (Tkaczewska Góra), etwa 30 km nordöstlich von Łódź. Nach den ersten Rodungen stellte sich heraus, dass der Boden extrem sandig war.6 Aufgrund der schlechten Böden gaben viele Familien, die sich ursprünglich hier ansiedeln wollten, das Projekt auf und bestanden darauf, an einen anderen Ort zu ziehen. Vierzehn Familien wurde das Ostufer des Miazga-Flusses angeboten.7 Im Herbst 1804 trafen diese Kolonisten an dem neuen Siedlungsort ein. Auch dort waren die Bedingungen nicht gut, so dass sich nur acht Familien ansiedeln wollten, darunter auch Jacob Friedrich. Seiner Familie wurden 60 Hektar durchschnittliches Land zugeteilt. 8
Die Bedingungen in der Siedlung, die auf Wunsch der Siedler Grünberg genannt wurde, waren schwierig. Im ersten und zweiten Jahr mussten die Siedler den Winter in Notunterkünften verbringen. Im Herbst 1805 schloss die Verwaltung, die Kammerabteilung in Warschau, einen Vertrag mit einem Baumeister über den Bau von Wohnhäusern und Scheunen mit Stallungen für die Kolonisten in Grünberg. 9
Im September 1806. Die Kammerabteilung in Warschau schloss mit allen Grünbergs Akzeptanzverträge ab, auf deren Grundlage das Finanzministerium Anleihen mit Erbschaftszinsen ausgeben sollte. Das Finanzministerium weigerte sich, weil die Verwaltung in Warschau den Grünbergs entgegen den neuen, schlechteren Siedlungsbedingungen sechs Jahre Erbbaurecht gewähren wollte und den Pachtzins zu niedrig ansetzte.10
Unter diesen schwierigen Bedingungen wurde 1805 Katharina Dorothea Desselberger geboren.11
1 Landeskirchliches Archiv Stuttgart, Dekanat Backnang, Kleinaspach, Mischbuch 1762-1819
2 Otto Heike, 150 Jahre Schwabensiedlungen in Polen, Leverkusen 1979, S. 7 ff.
3 Ute Planert, Der Mythos vom Befreiungskrieg, Frankreichs Kriege und der deutsche Süden. Alltag, Wahrnehmung, Deutung (1792-1841), Paderborn 2007
4 Otto Heike, 150 Jahre Schwabensiedlungen in Polen, S. 5 ff.
5 Ludwig Vogelmann, Zur Geschichte von Kleinaspach, Marbach 1934, S. 61 ff.
6 Michael Schmit, Mundart und Siedlungsgeschichte der schwäbisch-rheinfränkischen Dörfer bei Litzmannstadt, Marburg 1942, S. 239
7 Otto Heike, 150 Jahre Schwabensiedlungen in Polen, S. 143
8 Ebd. P 127 ff.
9 Michael Schmit, Mundart und Siedlungsgeschichte der schwäbisch-rheinfränkischen Dörfer bei Litzmannstadt, S. 236 ff.
10 Ebd. S. 243
11 Zivilstandsregister der römisch-katholischen Gemeinde in Galkowo
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz