Historia nieznana: Żytomierz - Житомир - Żytomyr - Ukraina - Polski cmentarz

poniedziałek, 25 grudnia 2023

Żytomierz - Житомир - Żytomyr - Ukraina - Polski cmentarz - cz.4

Wiktoria przesłała mi tekst o cmentarzu w Żytomierzu bez podania nazwiska autora... Zamieszczam go w całości:

Пóльський цви́нтар (пол. Cmentarz polski w Żytomierzu albo пол. Cmentarz rzymskokatolicki w Żytomierzu) - historyczny cmentarz w m. Żytomierzu, instrukcja historii, architektury i monumentalnej sztuki miejscowego znaczenia.

Po unii lubelskiej w 1569 r. miasto weszło w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a w 1775 r. rząd polski uznał Żytomierz za jedną ze stolic. Wraz z przejściem Żytomierza do państwa rosyjskiego w 1804 r. miasto stało się stolicą województwa wołyńskiego. Zgodnie z polityką rządu carskiego z początku XIX w. region ten jest aktywnie zasiedlany przez imigrantów z Polski w celu szerzenia rolnictwa i przemysłu w Rosji. Spis powszechny przeprowadzony w 1884 r. wykazał, że w powiecie żytomierskim mieszkało wówczas 39 578 Polaków, co stanowiło 13,9% ogółu mieszkańców powiatu i było najwięcej w województwie.

Pierwsza znana nekropolia żytomierskich chrześcijan, prawosławnych i katolików znajdowała się na wzgórzu Ochrymowskim, na lewym brzegu rzeki Kamionki. Data założenia nekropolii nie jest znana, jednak już w latach 30. XX w. badacze odnotowali pojedyncze kamienne krzyże z na wpół zatartymi inskrypcjami z XVI i XVII w. W 1788 r. na cmentarzu katolickim wybudowano kaplicę św. Mikołaja z grobowcem.

Pod wpływem prądów oświeconych, ze względów higienicznych, w całej Europie likwidowano cmentarze miejskie, urządzano miejsca pochówku poza granicami miasta. Dlatego w 1799 r. gmina polska zakupiła działkę na terenie Nowej Rudnej (obecnie ulica Korolenko), na której w 1800 r. założono nowy cmentarz katolicki. Wielu zmarłych ekshumowano i przeniesiono ze Wzgórza Ochrymowskiego w nowe miejsce. Najstarszym znanym pochówkiem, jaki przetrwał do naszych czasów, jest fragment nagrobka Józefiny Skalzowskiej (1816).

W 1840 r. na cmentarzu zbudowano kaplicę św. Stanisława. W tym samym roku do nowej kaplicy przeniesiono pozostałości z kaplicy św. Mikołaja. Kaplica św. Stanisława została zniszczona podczas II wojny światowej i odbudowana na początku XXI wieku.

Zachowana do naszych czasów tablica przy bramie wjazdowej świadczy, że cmentarz podzielono na dziewięć kwater, z których każda nosiła imię patrona niebieskiego, w szczególności na kwaterze św. Zofii chowano duchownych, a biednych pochowano na wolnej działce św. Wincentego. Z biegiem czasu, w związku ze wzrostem liczby pochówków, pojawiła się potrzeba powiększenia powierzchni cmentarza, dlatego w 1938 roku dyrekcja cmentarza zwróciła się do władz miasta z odpowiednią prośbą. Nie wydano zgody na powiększenie terenu cmentarza, w związku z czym rozpoczęto masową likwidację starych grobów, która trwała aż do jego zamknięcia w 1976 roku.

Uważa się, że wizerunek tego cmentarza zainspirował pisarza Wołodymyra Korolenkę do napisania dzieł „W złym towarzystwie” (1885) i „Historii mojej współczesności” (1910).

Cmentarz ma powierzchnię 9 hektarów, położony jest na wzgórzach nad rzeką Kamionką. Teren jest zagospodarowany, znajdują się w nim sztuczne nasadzenia oraz pozostałości ponad 200-letniego lasu dębowo-sosnowego.

W latach 1994-1995 grupa studentów Wydziału Architektury i Konserwacji Zabytków Politechniki Świętokrzyskiej w Kielcach pod kierunkiem dr Tadeusza Rudkowskiego przeprowadziła inwentaryzację i opis 2222 zabytków. W trakcie badań stwierdzono, że zdecydowana większość nagrobków wykonana jest z twardej skały – granitu, labradorytu i gabro. Ponad połowa nagrobków ma dwa wzory: krzyż z pnia drzewa i krzyż ze szkła. Na terenie cmentarza znajdują się katakumby: nowsze (1907 r.) znajdują się za bramą, po lewej stronie, starsze (lata 80. XX w.) znajdują się w pobliżu kaplicy.

Wśród rzeźb figuratywnych zachował się marmurowy pomnik nagrobny na grobie Stanisławy Paszkowskiej (1875-1903) w kształcie anioła klęczącego pod krzyżem. Wśród nielicznych metalowych nagrobków na uwagę zasługuje pochówek Elżbiety Urbanowskiej (1854) w stylu neogotyckim, który wyglądem przypomina wieżę z elementami ażurowymi. Interesująca pod względem kształtu jest krypta-piramida nad pochówkiem Józefy Lipskiej (1893), wyłożona płytami z szarego granitu. Na niektórych nagrobkach zachowały się znaki lokalnych rzemieślników, m.in. Henryka Oliszkiewicza i Wacława Długiego.

Przez cały okres istnienia cmentarza nie zwracano szczególnej uwagi na jego ochronę, wiele grobów zostało ograbionych, zdewastowanych i zniszczonych. Częściowo odrestaurowany, wymaga prac remontowo-restauratorskich, aranżacji i małej architektury.

pochowany

Juliusz Zarembski (1854-1885) był wybitnym polskim pianistą i kompozytorem, uczniem Ferenca Liszta.

Leonard Straszynski (1828-1879) to artysta, pracownik naukowy Cesarskiej Akademii Sztuk w Petersburgu. Zajmował się litografią, malarstwem portretowym i dziełami rodzajowymi.

Jerzy Olizar (1858-1913) był wnukiem Narcisza Olizara, senatora-kasztelana Królestwa Polskiego.

Edward Halley (1834-1898) – lekarz, kolekcjoner.

Maria Pustovoitova (1818-1888) jest matką Anny Pustovoitowej, znanej postaci polskiego ruchu narodowo-wyzwoleńczego.

Pawłyna Grabowska (ok. 1817-1892) była żoną Michała Grabowskiego, pisarza i krytyka literackiego.

Bronisław i Stanisław Matievich-Maceevich (1882, 1888-1911) to bracia, jedni z pierwszych lotników w Imperium Rosyjskim. Zmarł podczas lotu demonstracyjnego samolotem.

Karol Antonii Nedziałkowski (1846-1911) był rzymskokatolickim przywódcą religijnym i biskupem.

Longin Żarnowecki (1842-1915) był biskupem łuckim-żytomierskim.

Andrzej Fedukowycz (1875-1925) był księdzem, który padł ofiarą stalinowskiego terroru.